بازتاب اصل سلسله مراتب در شهرهای ایرانی- اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد طراحی شهری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

طراحی شهری ایرانی- اسلامی، به نوعی بازتاب کاربرد کلیه اصول ساختاری موجود در طبیعت می باشد. کل های موجود در طبیعت از تعاملات کل های کوچکتر با مقیاس های مختلف در سلسله مراتبی که تا ساختار ماده پیش می‌رود، شکل گرفته اند. بنابراین در این مقاله به سلسله مراتب به عنوان یکی از مهم ترین اصول موجود در عرفان اسلامی و مورد استفاده در شهرسازی ایرانی- اسلامی پرداخته می شود. این اصل یکی از مهم ترین قوانین لازم برای دستیابی به انسجام شهری می باشد. در شهرهای گذشته ما سلسله مراتب به صورت پیوسته در کلیه مقیا سها از استخوان بندی شهر تا ترکیبات معماری مورد توجه بوده است؛ لیکن مرور تجربیات شهری معاصر نشان می‌دهد که لفظ سلسله مراتب به صورت صوری و غالباً موردی و موضعی مطرح بوده است نه اینکه مفهوم جامع آن)شامل موارد و مراتب لازمه و توجه به کلیت کالبد فضاهای شهری و معانی آنها( مورد توجه قرار گیرد. در حقیقت چیدمان های شطرنجی و شبک های بسیاری از طرح های شهری امروز تنها خیال انسجام شهری را با خود به همراه دارند؛ زیرا که در طر حهایی که امروزه با اهداف مختلف برای شهرها ارائه می شوند، مقیاس های میانی و فضاهای اشتراکی به عنوان دو عنصر ایجاد کننده سلسله مراتب و متعاقباً انسجام شهری مورد فراموشی قرار گرفته اند. در این مقاله ابتدا به تشریح مفهوم عام این اصل و همچنین مفاهیم عرفانی آن در عرفان اسلامی و ایرانی پرداخته شده است، سپس ابعاد مختلف اصل سلسله مراتب در محیط‌های مصنوع به کمک مصادیق تصویری شهرهای ایرانی- اسلامی مورد توجه قرار م یگیرد و در پایان با بررسی موارد فوق در نمونه موردی محدوده پیرامون بازار تهران، رهنمودهایی به منظور به‌کارگیری این اصل در طراحی شهری امروز ارائه خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Principle of Hierarchy Reflection in Islamic Iranian Cities

نویسندگان [English]

  • Manuchehr Tabibian 1
  • Nasibeh Charbgoo 2
  • Ensieh Abdolahimehr 2
1 Associate Professor of Urban and Regional Planning, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 M.A. in Urban Design, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Islamic-Iranian urban design somehow is the result of applying all fundamental principles of nature. Complex large-scale wholes are assembled tightly from interaction of components in various scales in a hierarchy narrowed down to the natural structure of materials. Therefore in presented article the hierarchy concept is reviewed as one of the major principles existed in Islamic mysticism and applied in Islamic-Iranian urban design. The mentioned principle is one of the most important criteria for achieving urban coherence. In our old cities hierarchy was attached to urbanism in various scales from urban structure to single building architecture, but a revision on contemporary urban design practices show that hierarchy has not been applied comprehensively and only some visual and place oriented structures are remained. In fact, the grid and network contemporary urban structures and plans only have got the dream of urban cohesion, because mid-spaces and communal spaces as two main elements of urban hierarchy are missed in such designs and plans. This paper initially outlines the general concept of these principles; also the mystical concept in Islamic-Iranian mysticism is reviewed. On the other hand, different dimension and aspects of hierarchy in artificial environments are surveyed through visual examples from Islamic-Iranian cities. Eventually, through studying the case of Tehran bazaar region, guidelines for applying these principles in present urban design are delivered.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban Design
  • Islamic mysticism
  • Islamic_Iranian City
  • Principle of Hierarchy
  • Mid-scales
  • Communal Spaces